CARA HIDUP SIHAT

Pemprosesan Dan Penyediaan Komponen Darah

Tahukah anda bahawa satu unit darah yang didermakan boleh diproses dan dibahagikan kepada tiga komponen darah yang berlainan? Darah terdiri daripada sel darah merah (erythrocytes), sel darah putih (leukocytes), platelet (thrombocytes) dan plasma.
Setiap jenis sel darah, platelet dan plasma boleh diasingkan untuk membentuk komponen darah yang spesifik untuk memenuhi keperluan rawatan penyakit tertentu. Berbagai kajian telah dijalankan dan terbukti bahawa penggunaan komponen darah dalam rawatan berupaya memulihkan pesakit dengan lebih cepat dan berkesan.

Penyediaan komponen darah
Pendermaan darah boleh dibuat lazimnya dalam bentuk darah (whole blood) dan juga plasma atau platelet dengan dengan menggunakan mesin aferesis. Penyediaan komponen darah dilakukan ke atas pendermaan whole blood.
Unit darah (whole blood) perlu mematuhi setiap kriteria seperti berikut sebelum diproses sebagai komponen darah yang berkualiti tinggi.

• Beg yang mengandungi darah dalam keadaan baik, iaitu tidak tanda kebocoran.
• Beg darah mesti dilekatkan label yang mengandungi maklumat pendermaan seperti nombor pendermaan, kumpulan darah, tarikh dan masa darah didermakan.
• Isipadu darah berada dalam julat yang ditetapkan. Contohnya, untuk beg darah bersaiz 450ml julat isipadu darah dalam lingkungan 405 ml – 495 ml darah sahaja akan diproses dan disediakan komponen darah.
• Suhu penyimpanan darah mesti berada di antara 20°C – 24°C dari pendermaan sehinggalah diterima di makmal pemprosesan komponen darah.
• Tempoh pungutan darah mesti kurang daripada 12 minit. Tempoh pungutan bermula dari darah dialirkan dari penderma darah memasuki beg darah sehinggalah beg darah penuh.

Terdapat juga darah yang tidak diproses dan dikekalkan di dalam bentuk asalnya, iaitu whole blood. Ia digunakan untuk pesakit yang kehilangan banyak darah atau bayi yang memerlukan pertukaran darah (exchange transfusion).
Setiap unit darah yang diderma akan didaftarkan ke dalam sistem maklumat makmal. Maklumat pendermaan dan pemprosesan seperti tarikh penyediaan komponen darah, tarikh luput setiap komponen yang dihasilkan, berat dan isipadu komponen akan direkodkan.
Kuantiti setiap komponen yang diproses bergantung kepada keperluan semasa. Contohnya, bilangan platelet yang disediakan meningkat semasa wabak denggi menular.
Beg darah diletak dalam mesin pengempar menggunakan kelajuan tinggi bagi mengasingkan darah kepada komponen-komponennya. Darah akan terpisah kepada tiga bahagian utama, iaitu cecair plasma yang berwarna kuning muda berada di atas lapisan nipis sebatian platelet dan sel darah putih manakala sel darah merah mendap di bahagian bawah.
Cecair plasma bersama sebatian platelet dan sel darah putih akan disalurkan ke beg lain. Lapisan sel darah merah dikekalkan dalam beg asal. Lapisan sel darah merah ini agak pekat dan padat dan dikenali sebagai packed red cells. Beg yang mengandungi cecair plasma dan sebatian platelet akan diempar semula bagi memisahkan platelet daripada plasma. Platelet akan dikekalkan di dalam beg manakala plasma disalurkan keluar ke beg lain.
Seterusnya, beg darah yang mengandungi komponen darah akan disimpan dalam suhu yang terkawal. Sel darah merah disimpan dalam peti sejuk pada suhu 2 – 6^oC manakala platelet diletak dalam inkubator yang diputar dari sisi ke sisi pada suhu 20 – 24^oC dengan jangkahayat 5 hari.
Cecair plasma pula disimpan dalam suhu sejukbeku, iaitu -25^oC atau ke atas dengan jangkahayat 1 tahun. Disebabkan suhu simpanan yang sejukbeku, cecair plasma menjadi pepejal dan dikenali sebagai fresh frozen plasma.
Darah yang didermakan boleh juga diproses kepada komponen-komponen lain seperti sel darah merah (Packed Red Cells), cryoprecipitate (mengandungi faktor pembekuan darah yang tinggi) dan cryosupernatant (cecair plasma). Proses penyediaan komponen-komponen ini adalah serupa dengan penyediaan platelet dan fresh frozen plasma. Perbezaan hanya pada kelajuan pengemparan dan suhu semasa pemprosesan.
Pemprosesan darah yang diderma lazimnya akan menggunakan sistem set 3 beg darah bagi menyimpan berbagai jenis komponen yang dihasilkan, iaitu packed red cells, platelet dan fresh frozen plasma atau packed red cells, cryoprecipitate dengan cryosupernatant.
Komponen Sel Darah Merah

Darah dari penderma darah yang berkumpulan darah dari kategori jarang (rare) adalah seperti Rh(D) dan Bombay. Pusat perkhidmatan darah perlu memastikan bekalan darah kumpulan jarang dijumpai dalam masyarakat tempatan disediakan untuk memenuhi keperluan kecemasan.
Jangkahayat untuk satu unit sel darah merah adalah 28 – 42 hari dari tarikh pendermaan. Maka, jangkahayat untuk kumpulan darah jarang boleh dilanjutkan dengan proses pembekuan dan disimpan sehingga 10 tahun. Langkah ini adalah untuk memastikan darah yang diderma tidak luput tarikh sebelum ia sempat digunakan. Darah akan dinyahbekukan sebelum digunakan oleh pesakit.
Selain daripada itu, sel darah putih yang wujud dalam kuantiti kecil dalam packed red cells boleh menyebabkan reaksi sampingan kepada sebilangan pesakit semasa pemindahan darah. Oleh itu, pusat darah akan membuang sel darah putih dari packed red cells melalui proses penapisan (Gambar 1).


Gambar 1: Proses penapisan darah

Kualiti Dalam Pemprosesan Darah
Pemprosesan dan penyediaan komponen darah hendaklah sentiasa mematuhi Amalan Pengilangan yang Baik (Good Manufacturing Practice). Ini adalah kerana komponen darah yang dihasilkan adalah seperti ubat yang digunakan untuk rawatan pesakit. Maka, darah yang disediakan mestilah menepati kualiti yang ditetapkan. Kualiti tersebut bermula dari pemilihan penderma darah yang memenuhi kriteria pendermaan sehinggalah penghasilan perlu dipantau dan dipelihara.

Keistimewaan Menjadi Seorang Penderma Darah

Derma darah merupakan satu amalan mulia kerana darah yang diderma boleh menyelamatkan nyawa seseorang yang memerlukannya. Amalan derma darah dapat memupuk nilai murni dalam diri dan boleh dijadikan sebagai tanggungjawab sosial.
Malaysia mengamalkan pendermaan darah secara sukarela tanpa memberi sebarang ganjaran kepada penderma darah. Walalu bagaimanapun, Kementerian Kesihatan Malaysia telah memperuntukkan beberapa keistimewaan seperti dalam Jadual 1 kepada penderma darah.
Keistimewaan ini diberikan kepada penderma darah bagi menghargai jasa baik dan pengorbanan penderma darah. Ia juga bertindak sebagai insentif bagi menggalakkan penderma darah baru untuk meneruskan amalan mulia ini sebagai penderma darah tetap.
Di bawah peruntukan keistimewaan ini, penderma darah diberikan rawatan pesakit luar dan perubatan serta wad secara percuma di hospital atau klinik kerajaan. Tempoh sah perkhidmatan rawatan percuma adalah dikira dari tarikh terakhir pendermaan darah sehingga tempoh yang ditetapkan, iaitu 4 bulan hingga 10 tahun. Tempoh tersebut bergantung kepada bilangan pendermaan darah yang telah dilakukan dan kekerapan pendermaan.
Contohnya, penderma menderma darah sekali di mana-mana hospital atau tempat menderma darah, mereka layak menerima rawatan pesakit luar dan rawatan perubatan secara percuma serta wad kelas dua dalam tempoh 4 bulan bermula dari tarikh pendermaan darah. Keistimewaan yang lain boleh dirujuk kepada Jadual 1.
Jadual 1: Keistimewaan Rawatan Penderma Darah Di Fasiliti Kesihatan (Hospital, Institusi Dan Klinik Kesihatan), Kementerian Kesihatan Malaysia Mengikut Surat Pekeliling Ketua Pengarah Kesihatan (KPK) 5/2005 Bertarikh 20 Julai 2005

Kekerapan menderma darah	Keistimewaan rawatan
1 kali	Percuma rawatan pesakit luar dan rawatan perubatan (tidak termasuk bayaran X-ray dan pembedahan) dan wad kelas dua untuk tempoh *4 bulan
2 kali (dalam tempoh 12 bulan)	Percuma suntikan pencegahan Hepatitis B
2 – 5 kali	Percuma rawatan pesakit luar dan rawatan perubatan dan wad kelas dua untuk tempoh *4 bulan
6 – 10 kali	Percuma rawatan pesakit luar selama *1 tahun dan rawatan perubatan dan wad kelas dua untuk tempoh *6 bulan
11 – 15 kali	Percuma rawatan pesakit luar selama *2 tahun dan rawatan perubatan dan wad kelas dua untuk tempoh 1 tahun
16 – 20 kali	Percuma rawatan pesakit luar dan rawatan perubatan dan wad kelas dua untuk tempoh *2 tahun
21 -30 kali	Percuma rawatan pesakit luar dan rawatan perubatan dan wad kelas dua untuk tempoh *3 tahun
31 – 40 kali	Percuma rawatan pesakit luar dan rawatan perubatan dan wad kelas dua untuk tempoh *4 tahun
41 – 50 kali	Percuma rawatan pesakit luar dan rawatan perubatan dan wad kelas satu untuk tempoh *6 tahun
Lebih 50 kali (bagi penderma “whole blood”) dan lebih 150 kali (bagi penderma “aferesis”)	Percuma rawatan pesakit luar dan rawatan perubatan dan wad kelas satu untuk tempoh 10 tahun dan selepas itu wad kelas dua untuk seumur hidup

*Tempoh masa keistimewaan yang dinyatakan adalah sah digunakan bermula dari tarikh pendermaan terakhir.

Kemudahan wad adalah bergantung kepada keadaan semasa di hospital berkenaan. Jika tiada kekosongan wad kelas yang dinyatakan, maka penderma darah akan ditempatkan di wad kelas lain yang sesuai.
Keistimewaan ini hanya diberikan kepada penderma darah warganegara Malaysia dan yang berstatus penduduk tetap. Warganegara bukan Malaysia yang menderma darah di mana-mana pusat darah atau kempen derma darah bergerak tidak dapat menikmati keistimewaan ini.
Selain daripada rawatan percuma, penderma darah juga boleh mendapatkan suntikan vaksin terhadap penyakit Hepatitis B secara percuma sekiranya mereka menderma sekurang-kurangnya 2 kali dalam tempoh 12 bulan. Penderma darah boleh berhubung dengan pusat darah kerajaan terdekat untuk mendapatkan maklumat lanjut. Penderma darah perlu membawa buku Sijil Perkhidmatan Permindahan Darah Kebangsaan (PPDK 9/Pin. 4/99), iaitu Buku Derma Darah, bersama ke pusat kesihatan, hospital atau pusat darah dan menunjukkan buku tersebut kepada pihak berkenaan sebelum mendapatkan rawatan.
Bagi penderma darah yang ingin mendapatkan perkhidmatan rawatan di Hospital Kuala Lumpur, mereka perlu pergi ke Pusat Darah Negara untuk mendapatkan surat pengesahan terlebih dahulu.
Selain daripada keistimewaan di atas, penderma darah juga diraikan dalam sambutan Hari Penderma Darah Sedunia pada 14 Jun setiap tahun bagi menunjukkan penghargaan masyarakat terhadap sumbangan mereka yang tidak ternilai ini. Anugerah diberikan kepada penderma darah dari segenap lapisan sebagai tanda penghargaan.